Skip to main content
EN
DE
MK
BS

REVISITING SARAJEVO

Дигитален есеј
од Никола Маџиров

Патувам со автобус кон Сараево, сонот патува со мене. Сообраќајните знаци ги исцртуваат патиштата како сигнални светла крај аеродромска патека за слетување, еленот од знакот „елени на патот“ еден ден ќе биде археолошки факт како убиените животни исцртани низ пештерите. Кога автобусот влегува во градовите, како да влегува во тунел — децата ги затвораат очите, старците зборуваат погласно, возачот забавува. Уличните светла доаѓаат кон нас, сè побројни и погусти, како оси кон напуштена лубеница. Пред да тргнам за Сараево, татко ми само тоа ми го рече: „Фотографирај ми ги гулабите на Баш-чаршија“. Тој никогаш не беше зачекорил таму, но таа слика од вечерните ТВ-вести секогаш кога имаше прилог од Сараево, го враќа назад во безбедната Југославија. Гулабите не се исти, ниту вкусот на сладоледите, ниту очите на минувачите, ниту евтините сувенири кои доаѓаат од Кина, а зборуваат за прескапо платената историја, но сликата на гулаби на плоштадот кои одненадеж полетуваат кон небото, во очите на татко ми ги покрива сите бомби кои се спуштаа од небото.

Размислував што да земам со себе — перничето со апликација на олимписката маскота Вучко е надвор од моето материјално сеќавање. Можеби „Сараевскиот блуз“ на Семездин Мехмединовиќ или „Сараевското Марлборо“ на Миљенко Јерговиќ, кои ги читав во студената соба од камената куќа во која израснав… Бегав од човечкото студенило кон празните соби за да читам, бегав од еден кон друг јазик за да бидам правилно прочитан. Бегалците со себе ги земаат тапиите од имотот со надеж дека еден ден ќе се вратат, но и фотографиите од семејниот албум, од страв дека нема никогаш да се вратат. Меѓу надежта и стравот на личните времиња, најгласно чука часовникот на историјата. Иако и самиот честопати сакам да ги запрам минутите, уплашен сум кога ќе видам часовник кој не го мери времето, а градовите се полни со нив. Замислувам мапа на плошадите со расипани часовници и со по една изгубена ракавица, која ја покажува сета немоќ на отворената дланка.

Низ градовите се преместувам од една улица во друга, како разнесувач на весници или пропагандни материјали од супермакети, иако во рацете ги имам само прекинатите линии на животот. Дојдов во Сараево по тешка и долга битка со ковидот, полн со лузни на белите дробови кои личеа на изгребани линии врз метален кревет од касарна. Докторите не ми препорачуваа лет со авион, сметајќи можеби дека е време да се вратам на приземноста на мислите, знаејќи дека во граничната свест, отсликана преку мојата сенка под болничкиот кревет, наизменично, но спокојно се мешаа јасни и затемнети светови, за кои инаку мислев дека само смрт или војна може да ги поврзе.

Продолжував со долгите прошетки покрај мостовите на Миљацка, кои ќе останат како монументи ако реката исчезне, како што имплантите во нас ќе ги надживеат нашите тела. Пред дваесетина години, при моето прво доаѓање во Сараево по училишната екскурзија во 1991 година, се сместив во Хотел „Сарај“, соба број 315, потопен од дождот како заборавена книга на автобуска постојка. Поројниот дожд ја ронеше црвеницата од ридот и ја соединуваше со реката Миљацка, но најблизу кон хоризонтот на темното небо се креваа надгробните плочи кои изгледаа како бели замрзнати молњи на воениот ужас. Тогаш во еден здив напишав неколку стихови, кои никогаш немав храброст да ги објавам, верувајќи дека ќе го нарушам или спокојот на мртвите или болката на сите што се поклонуваа пред отсутноста.

СОБА СО
ПОГЛЕД НА ГРОБЈА

СОБА СО
ПОГЛЕД НА ГРОБЈА

Ги спуштив дланките врз прозорецот
додека завесата фрла брчки врз моето лице,
сокривајќи ме од мртвите.
Реката е црвена по дождот
како очите на Бог по сите војни.
Мајка и дете
полека се качуваат кон гробјата
без да се погледнат во лице
заради тесната патека.
Не уплашија никој со своите чекори
зашто таму нема гулаби.
Линиите на животот
како пукнатини
се оцртуваат врз прозорецот.

Ги спуштив дланките врз прозорецот
додека завесата фрла брчки врз моето лице,
сокривајќи ме од мртвите.
Реката е црвена по дождот
како очите на Бог по сите војни.
Мајка и дете
полека се качуваат кон гробјата
без да се погледнат во лице
заради тесната патека.
Не уплашија никој со своите чекори
зашто таму нема гулаби.
Линиите на животот
како пукнатини
се оцртуваат врз прозорецот.

Се сеќавам на зборовите на Вендерс: „Берлин не е град, тој е местоположба“, кои можат да се вѕидат во секој темел на кој било град што ја надминал својата просторност и се претворил во ритуал на живеење. Треба да се избориш за осаменост во Сараево, зашто топлиот поглед на минувачите и на сите оние што го напуштиле градот, живеат над тебе како птица што не полетува надвор од видокругот кон своето гнездо. Овојпат избегнувам да одам по музеи, зашто се плашам од нивната постојаност. Се движам по улиците кои ја чуваат сенката на две големи империи, ги слушам чекорите по калдрмата и ги предвидувам далечините. Беше време за Сараевскиот филмски фестивал и ги покажувам документите од болеста како билет за сигурно влегување во филмските хали. Антителата му помагаат на моето тело безбедно да ги минува границите на стварноста. Блискоста до лицето на смртта, ми ги отвори вратите на имагинарните филмски светови. Во Сараево поразговарав со Вендерс зa динамиката на просторите и нивното живо сведочењe за одминатото и илузорното присуство на луѓето и процесите.

Тој првин трага по хоризонтите на просторот, а потоа во длабочините на неистражената просторност ја копа приказната. Првин просторот, па потоа приказната. А постои ли приказна без простор, постои ли бестелесна болка, постои ли будење без несоница? На крајот тој остави порака: „Поетите се суштински за да го разбереме светот.“ Но самиот не можам да ги разберам убиствата, макар што деноноќно собирав поени од нив во загушливите салони за видеоигри, полни со деца кои одамна никој не ги прегрнал. Сум рекол повеќепати — се чувствувам беспомошен пред војните, пред униформираноста на смртта, пред неможноста да се умре осамен. Се разменуваат стихови кои би можеле да станат пристојни епитафи на луѓето, на градовите, на вербите во тишината. Војната нема своја негација, но мирот го има немирот, а поезијата е љубовница на немирот, на внатрешните битки меѓу јазиците на стравовите и заклучените сеќавања. Среде војна поезијата ја чувствувам како ветерница која го покажува ветрот, а всушност сака да го пренасочи.

            Се среќавав во Сараево со драгите пријатели — испивме кафе затоплено од августовското сонце со Миле, со Семездин, со Фарук, со Асмир, со Сaида, со Бјанка… Со Џевад остана договорот за „еден ден“ и во „еден град“, a Ферида ми купи билет за концертот на Дамир Имамовиќ во дворот на Ботаничката градина над која лебдеше беспросторноста на планетарната севдалинска меланхолија, додека сите битки на билковите корења се водеа тивко, подземно. А, кои се корењата на оној што заминува и се враќа, колкава е тагата на оној што слави ослободување од претходна војна среде нова војна?

Таа ноќ речиси и не спиев. Така беше и другите ноќи во кои свикнував на механичките движења на вентилаторот во станот и тонев во тишината на пијаното зад кое се криеше гласната правосмукалка. Во глувоста на зората се борев да ги слушнам графитите врз обновените ѕидови, да ја слушнам победата на чистачите над ноќта со тежина на метални ќепенци.

Не пишував, туку дишев. Сакав да осведочам ново будење, да поминам меѓу два празни контејнери за да ја осведочам празнината на сите почетоци. Сараево беше моето прво патување со новите лузни врз белите дробови, кои ги чувствував како нови исцртани мапи на градови близу морињата прошарани со траги од бродови што пристигнуваат и заминуваат. Како мали деца, на плажите градевме градови од песок, и тие градови немаа имиња, ниту улици, а сепак сонувавме да живееме во нив. Од тие градови не остана ништо. Сè што имам се зборовите на баба ми која велеше дека каменот што се преместува, никогаш не фаќа мов. Кога заспивав, чувствував како целото тело ми се обвива со мов. А војната спие.

Драга Моник,

Реките во атласите се безопасни. Тие таму не се преливаат и не пренесуваат трупови во војните. Само срамежливо се допираат со колебливите државни граници. Вулканите во атласите спијат и кога се активни, се издигаат како надгробен споменик над градовите чии згради се изградени врз темелите на заборавот. Јазикот на природата нема метафори, но секоја длабочина и еруптивност во природата е опасна како и во поезијата. Ти пишувам од Сараево, чија река ја носи истата тишина низ вековите, а мостовите се нејзини лузни на трпението. Велат дека најдобар лек за сите убиствени болести и сеќавања е трпението. Отсекогаш сум мислел дека трпението не е пасивност, ниту доцнење на суштината на ист начин на којшто тишината не е темна сенка на зборовите. Тишината го проширува просторот, ме тера да се разбудам среде гласноста што доаѓа од болниците, од плоштадите полни протестирачи, туристи и фонтани со неважечки монети. Таа ми дозволува да ги слушнам стапките на синот дури и кога тој спие, да го зачујам трпеливото отчукување на времето во ѕидниот часовник или во градите. Така му пристапувам на секој нов град во којшто влегувам — со молк пред секоја табла со името на улиците како архетипско вербално доживување на урбаниот простор. Во имињата на улиците се обидувам да најдам нешто познато, како што во секое лице на непознат минувач се обидувам да откријам позната осаменост. Современите градови, за разлика од античките, имаат повеќе порти отколку страни на светот, како што имаме повеќе клучеви отколку домови. Со секое напуштање, се зголемуваат и клучевите на вратите кои не можам да ги отворам. Додека ти пишувам, гледам слики на луѓе кои во страв ги напуштаат домовите со празнина во дланките и очите. Бегството од познатото е далеку поопасно и поболно од непознатото. Светот нè научи на далечини и на блискост на болката која ја обликуваме според историската цикличност, за полесно да ја прифатиме. Понекогаш мислам дека поетската перцепција на времето е како длабока лузна врз селективното сеќавање на историјата. Можно ли е во бегството да се препознае почеток, а не пустош? Дали најубавите дрвја растат над гробовите каде што нема испишано име врз споменикот? Кое писмо убиениот војник го чувал во џебот пред дождот да ги претвори зборовите во мали езера? Овие прашања историјата нема да ги постави, зашто таа постои за да дава различни одговори на истата стварност, на истата сегашност. Сочувствувам со сите кои од сокршените ѕидови на бегството треба да изградат дом и кои не можат да го сместат телото во шаторот на секојдневните ритуали. Како дете мечтаев одеднаш да пораснам за ја досегнам кваката кога почнува да паѓа снег, а дедо ми мечтаеше да се наведне за да може да ме погали. Помеѓу тие состојби на растења и паѓања го градам домот на ранливата стварност, кој со несигурност ќе го напуштам. Човек може да замине неколку пати, но да се врати само еднаш.

Твој, Никола
август 2021, Сараево

Прво објавено во manuskripte 233 (2021)

Никола Маџиров (поет, есеист, преведувач) е роден 1973 година во Струмица, во семејство на бегалци од Балканските војни. Неговата поезија е преведена на повеќе од четириесетина јазици и наградена е со многу домашни и странски признанија, меѓу кои е и наградата Хуберт Бурда за збирката „Преместен камен“ (2007). Германското издание на книгата беше објавено во престижната едиција Lyrik Kabinet на издавачката куќа Hanser Verlag. Маџиров ги има преведено Луиз Глик, Марко Погачар, Ана Ристовиќ и многу други поети и прозаисти. Неговите есеи се објавувани во голем број меѓународни списанија. Тој е еден од координаторите на меѓународната поетска мрежа Lyrikline со седиште во Берлин и уредник е на Стремеж, едно од најстарите македонски книжевни списанија. Американскиот џез композитор Оливер Лејк (Oliver Lake), како и Мајкл Лиг (Michael League) и Бека Стивенс (Becca Stevens) компонираа музика врз основа на неговите стихови. Маџиров престојувал на книжевни резиденции на голем број места, меѓу кои и во Ајова Сити, Париз и Берлин.

Фотографии од: © Никола Маџиров
Foto von Nikola Madžirov: © Dirk Skiba

Проект менаџер: Barbara Anderlič
Дизајн: Beri